از آنجایی که به طور معمول 50 تا 80 درصد از هزینه های آبزی پروری مربوط به تامین خوراک می باشد، تولید خوراک مناسب جهت استفاده در در این صنعت از اهمیت بالایی برخوردار است چرا که بدیهی است موفقیت تجاری در آبزی پروری به دنبال استفاده از خوراک با کیفیت و اقتصادی محقق می شود. قیمت و کیفیت خوراک مصرفی وابسته به اقلام غذایی و افزودنی های مورد استفاده در جیره غذایی است.

استفاده از افزودنی ها در خوراک آبزیان

افزودنی‌های موجود در خوراک آبزیان، مواد مغذی یا غیر مغذی هستند که در مقادیر کم (به صورت منفرد یا ترکیبی) برای یک هدف خاص، مانند بهبود کیفیت ماهی به عنوان محصول نهایی پرورشی، حفظ کیفیت فیزیکی و شیمیایی جیره خوراکی یا برای حفظ کیفیت محیط آبی استفاده می شوند. یکی از افزودنی های پرکاربرد در خوراک آبزیان آنتی بیوتیک ها هستند که هم به عنوان محرک رشد و هم به منظور پیشگیری در برابر بعضی از بیماری ها مورد استفاده قرار می گیرند. اما به کار بردن آنتی بیوتیک ­ها نیازمند نظارت دقیق بر مصرف می باشد چرا که استفاده بی رویه از این مواد اثرات نامطلوبی دارد که علاوه بر ایجاد سویه های باکتریایی دارای مقاومت به آنتی بیوتیک ها و نگرانی در مورد باقیمانده آنتی بیوتیکی در بافت آبزیان، جمعیت انسانی را به عنوان مصرف کننده این محصولات تحت تاثیر قرار می دهد. از طرفی هزینه های بالای تولید و کمبود منابع، موجب حرکت به سمت تولید در سیستم های متراکم آبزی پروری شده است که این امر خود زمینه ساز افزایش ابتلا به بیماری های آبزیان می شود. لذا استفاده از آنتی بیوتیک ها به منظور کنترل ریسک ابتلا به بیماری ها غیر قابل اجتناب می باشد. اگرچه واکسیناسیون به عنوان یک روش درمانی بالقوه درپیشگیری ازشیوع بیماری ها در آبزی پروری کاربرد دارد، اما واکسن های تجاری برای استفاده گسترده توسط پرورش دهندگان بسیار هزینه بردار است و همچنین این روش زیاد کارآمد نیست چون واکسن بطوراختصاصی عمل کرده و تنها روی یک عامل بیماری زا اثر دارد.

افزودنی های خوراک آبزیان

با توجه به حساسیت بیشتر مصرف کنندگان به کیفیت و ایمنی غذای مصرفی، جستجو برای افزودنی های غذایی که به عنوان جایگزینی برای آنتی بیوتیک ها شناخته می شوند افزایش یافته است. امروزه محرک‌ های ایمنی طبیعی، پروبیوتیک‌ ها، پری بیوتیک‌ ها، سین بیوتیک‌ ها، اسیدهای آلی و نمک های آنها به عنوان جایگزینی امیدوار کننده برای آنتی بیوتیک ها در صنعت آبزی پروری مورد توجه بیشتری قرار گرفته اند.

کاربرد اسیدهای آلی در آبزیان

همانطور که گفته شد اسیدهای آلی و نمک های آنها امروزه یک راهکار نویدبخش جهت بهبود سلامت وعملکرد دستگاه گوارش آبزی می باشند. اسیدهای آلی در واقع مواد آلی هستند که به دلیل وجود یک عامل کربوکسیل (R-COOH) به تنهایی (اسیدهای فرمیک، اسید استیک، اسید پروپیونیک و اسید بوتیریک) و یا به همراه عامل هیدروکسیل (اسیدهای لاکتیک، اسید مالیک، اسید تارتاریک و اسید سیتریک) در ساختار شیمیایی خود خاصیت اسیدی ضعیفی گرفتند.

اسیدهای آلی، کوتاه زنجیره هستند و تعداد کربن موجود در ساختمان آنها بین ۱ تا ۷ عدد است که این امر متابولیزه شدن و استفاده آنها در بدن را بالا می برد.

همچنین اسیدهای آلی ثابت تفکیک (Pka) بین ۳ تا ۵ دارند. باید توجه داشت که میزان کارایی اسیدها آلی بستگی به PKa ترکیبات آنها دارد. این ویژگی در واقع نشان دهنده قدرت یک اسیدآلی و pH ای است که در آن 50 درصد اسیدآلی تجزیه شده و 50 درصد آن دست نخورده باقی مانده است. در واقع هرچه PKa یک اسید کوچکتر باشد قدرت اسیدی آن بیشتر است. اسیدهای آلی در محیط ‌هایی که PH مساوی یا کمتر از PKa آن‌ها دارند فعال‌تر هستند. در pHخنثی مولکول های اکثر اسیدهای آلی به صورت تجزیه شده هستند که در حقیقت این مولکول ها فعالیت ضدباکتریایی ندارند.

این افزودنی­ها که تحت نام اسیدی فایر به فروش می رسند، در دستگاه گوارش به دو صورت عمل می کنند؛ در قدم اول این ترکیبات با کاهش pH خوراک، دستگاه گوارش (معده و روده قدامی) و سیتوپلاسم باکتری از رشد عوامل بیماری زا در دستگاه گوارش آبزی جلوگیری می کنند. اکثر باکتری های مضر که نقش عوامل بیماری زا را ایفا می کنند مانند ای کلای، سالمونلا، کلستریدیوم و ویبریو حساس به pH هستند و استفاده از اسیدهای آلی مانند اسید فرمیک، استیک اسید، اسید بنزوئیک و اسید لاکتیک با اختلال در غشای سلولی این باکتری ها می تواند تکثیر آنها را متوقف کنند. به طور مثال طبق تحقیقات صورت گرفته استفاده از مخلوط اسید فرمیک و پروپیونیک (1٪) در پودر ماهی که یکی از اجزای تشکیل ‌دهنده خوراک آبزیان است می‌تواند در برابر تکثیر ای کلای موفق عمل کند. از طرف دیگر باکتری های مفید دستگاه گوارش مانند لاکتوباسیل ها درpH پایین عملکرد بهتری در رشد و تکثیر دارند که همین موضوع فلورمیکروبی دستگاه گوارش را بهبود بخشیده و سلامت آبزی را تضمین می کند.

در قدم دوم مهار عوامل بیماری زا، رقابت بر سر دسترسی به منابع غذایی را در دستگاه گوارش آبزی کاهش داده که موجب عملکرد بهتر آنزیم های گوارشی به خصوص آنزیم های تجزیه کننده پروتئین که در زمان مصرف زیاد غذا توسط آبزی غلظتشان کم می شود، هضم و جذب بهترغذای مصرفی و درنتیجه رشد و عملکرد بهینه آبزی می شود. همچنین عناصرمعدنی کاتیونی مورد نیاز آبزی مانند سدیم، پتاسیم، منیزیم، آهن و روی در pH پایین دارای زیست فراهمی بالاتری بوده که استفاده از اسیدی فایرها می تواند جذب این عناصر را در آبزی بالاتر ببرد.

در نتیجه افزایش هضم و جذب مواد غذایی وعناصر معدنی علاوه بر بهبود کارایی خوراک و هزینه های خرید آن، تولید آمونیاک در استخرها به شدت کاهش یافته و کیفیت آب حفظ می شود.

اسیدهای آلی و مهار مایکوتوکسین ها

از طرف دیگر اسیدهای آلی سهم اساسی در بهداشت تغذیه به عنوان ممانعت ‌کننده رشد کپک‌ ها و درنتیجه محدود کردن اثرات مایکوتوکسین ها ایفا می‌کنند. بسیاری از اسیدهای آلی عمدتاً به عنوان قارچ‌ کش رفتار می‌کنند. اسید بنزویک و اسید سوربیک دو اسید آلی مشهور هستند که به عنوان نگهدارنده در صنایع غذایی کاربرد دارند و بیشترین اثر را بر کپک ها و مخمرها دارند.

نقش اسیدهای آلی در متابولیسم

اسیدهای آلی بر متابولیسم نیز تاثیرمی گذارند و بیشتر اسیدهای آلی دارای مقادیر بالایی انرژی هستند. اسیدهای آلی زنجیره کوتاه با انتشار غیرفعال از طریق اپیتلیوم روده جذب می‌شوند و می‌توانند در مسیرهای مختلف متابولیک برای تولید انرژی استفاده شوند.

امروزه اسیدهای آلی و نمک های آنها  در ترکیبی متعادل از سایر مواد ضد میکروبی نظیر ترکیبات فاینوژنیک (گیاهی) و مواد معدنی مثل سولفات مس استفاده می شوند که با اثر هم افزایی خود علاوه بر تجزیه پذیری راحت تر، نتایج قابل توجه تری دارد. پژوهش‌های مختلف علمی در مورد اسیدی فایر در خوراک آبزیان نشان می‌دهد که اسیدی فایرها جایگزین مؤثری برای محرک های رشد و پیشگیری کننده های بیماری آنتی‌بیوتیکی در تغذیه آبزیان هستند. این مواد گزینه‌ ای مقرون‌ به‌ صرفه برای افزایش عملکرد بوده و اثرات خود را از طریق خوراک، روده و متابولیسم آبزیان اعمال می‌کنند.